तपाईं "बद्रीनाथ मन्दिर उत्तराखण्ड भारत"को स्रोत हेर्दै हुनुहुन्छ

'''बद्रीनाथ मन्दिर''' अथवा बद्रीनारायण मन्दिर भू वैकुण्ठ हो यो भारतको उत्तराखण्ड राज्यको बद्रीनाथ सहरमा अवस्थित भगवान विष्णुको  एउटा हिन्दू मन्दिर हो । यो मन्दिर भगवान विष्णुलाई समर्पित १०८ दिव्य देशमहरू मध्ये एक हो श्रीवैष्णवहरूका लागि पवित्र तीर्थहरू - जसलाई बद्रीनाथको रूपमा पूजा गरिन्छ। हिमालय क्षेत्रमा चरम मौसम अवस्थाका कारण यो हरेक वर्ष ६ महिना (अप्रिलको अन्त्य र नोभेम्बरको सुरुको बीचमा) खुला रहन्छ। बद्रीनाथ मन्दिर भारतमा सबैभन्दा धेरै भ्रमण गरिएका तीर्थस्थलहरू मध्ये एक हो।  सन् २०२२ मा मात्र २ महिनामा २८ लाख तीर्थयात्रीहरूले भ्रमण गरेका थिए। मन्दिरमा बद्रीनारायणको रूपमा विष्णुको कालो १ फिट (०.३० मी) विग्रह अवस्थित छ र धेरै हिन्दूहरूले बद्रीनारायणलाई विष्णुका आठ स्वयं प्रकट देवताहरू मध्ये एक मान्छन्। बद्रीनाथ मन्दिरमा हिन्दू देवता विष्णुको एक रूप "बद्रीनारायण" को पूजा गरिन्छ। शालिग्रामबाट बनेको उहाँको १ मिटर (३.३ फिट) अग्लो विग्रह छ, जसलाई आठौं शताब्दीमा आदि शंकराचार्यले नजिकैको नारद कुण्डबाट स्थापना गरेको मानिन्छ। यो विग्रहलाई धेरै हिन्दूहरूले विष्णुको आठ स्वयम् व्यक्‍त क्षेत्रहरू (स्वयं प्रकटभएको विग्रहहरू) मध्ये एक मान्छन् । यो मन्दिर उत्तरी भारतमा अवस्थित छ, मुख्य पुजारी, जसलाई "रावल" भनिन्छ, दक्षिणी भारतीय राज्य केरलाको नम्बुदिरी सम्प्रदायका ब्राह्मण हुन्। हाल, उत्तराखण्ड सरकार द्वारा मनोनीत १७ सदस्यीय समितिले बद्रीनाथ र केदारनाथ मन्दिरको व्यवस्थापन गर्दछ। यस मन्दिरको उल्लेख विष्णु पुराण, महाभारत र स्कन्द पुराण जस्ता धेरै प्राचीन ग्रंथहरूमा पाइन्छ। यसको महिमा आठौं शताब्दी अघि आल्वार संतहरूले रचित  नालयिर दिव्य प्रबन्धमा पनि वर्णन गरिएको छ। बद्रीनाथ सहर, जहाँ यो मन्दिर अवस्थित छ, हिन्दूहरूको पवित्र चार धामहरू बाहेक साना चार धामहरूमा पनि गनिन्छ र यो भगवान विष्णुलाई समर्पित १०८ दिव्य स्थानहरू मध्ये एक हो । अर्को अवधारणा अनुसार यस मन्दिरलाई बद्री-विशाल नामले बोलाइएको छ र भगवान विष्णुलाई समर्पित अन्य चारवटा मन्दिरहरू योगध्यानबद्री, भविष्यबद्री, वृद्धबद्री र आदिलाई जोडेर सम्पूर्ण समूहलाई "पञ्चबद्री" भनिन्छ।  यो ऋषिकेशबाट उत्तर दिशामा २९४ किलोमिटरको दूरीमा अवस्थित छ। अहिले मन्दिरसम्म सवारी आवागमन सहज बनाउन चारधाम राजमार्ग, चारधाम रेलवे जस्ता धेरै योजनाको काम भइरहेको छ ।
[[चित्र:Badrinath.jpg|अङ्गुठाकार|दायाँ]]
==इतिहास==
यस प्राचीन र भव्य मन्दिरको निर्माणको बारेमा कुनै ऐतिहासिक प्रमाण छैन तर केही अभिलेखका आधारमा यो मन्दिर सातौं शताब्दीमा आदि शंकराचार्यले बनाएको मानिन्छ। यो विश्वास गरिन्छ कि आदि शंकराचार्यले बद्रीनाथ र केदारनाथलाई धामको  भ्रमण गरे पछि उहाँले बद्रीनाथलाई प्रसिद्ध बनाउन त्यहाँ बद्रीनाथ मन्दिरको निर्माण गर्नु भयो । बद्रीनाथ धामको इतिहास र निर्माणलाई लिएर धेरै मतहरू उठ्छन् । ऐतिहासिक प्रमाणका आधारमा बद्रीनाथ मन्दिर हजारौं वर्ष पुरानो भएको थाहा हुन्छ ।बद्रीनाथ धाम मन्दिर ८ औं शताब्दी सम्म बौद्ध मठको रुपमा रहेको थियो । जसलाई पछि आदि शंकराचार्यले जीर्णोद्धार गरी हिन्दू मन्दिरमा परिणत गर्नु भयो । मन्दिरको वास्तुकला र उज्यालो रंगहरू अगाडिबाट हेर्दा बौद्ध मठ जस्तै देखिन्छ, त्यसैले यसलाई नकार्न सकिँदैन।

==नामकरण ==
हिमालयमा अवस्थित बद्रीनाथ क्षेत्रलाई विभिन्न समयमा विभिन्न नामले चिनिन्छ। स्कन्दपुराणमा बद्री क्षेत्रलाई "मुक्तिप्रद" भनेर उल्लेख गरिएको छ, जसले सत्ययुगमा यस क्षेत्रको नाम थियो भन्ने स्पष्ट पार्छ। त्रेतायुगमा भगवान नारायणको यस क्षेत्रलाई "योग सिद्ध" भनिन्थ्यो र त्यसपछि द्वापर युगमा भगवानको प्रत्यक्ष दर्शनको कारणले यसलाई "मणिभद्र आश्रम" वा "विशाल तीर्थ" भनिन थालियो कलियुगमा यस क्षेत्रलाई  "बद्रीनाथ" भनिन्छ।

==पौराणिकता ==
स्कन्द पुराणका अन्य धेरै मान्यताका आधारमा यो पनि भनिन्छ कि गुरु शंकराचार्यले नारद कुण्डबाट भगवान श्री विष्णुको मूर्ति प्राप्त गर्नु भएको थियो  । त्यसपछि ९औँ शताब्दीमा उहाँले त्यो मूर्तिलाई मन्दिरमा स्थापना गराउनु भयो  ।
वामन पुराणका अनुसार नर र नारायण ऋषि बद्रीनाथ धाममा आएर तपस्या गर्नु भएको थियो  जहाँ भगवान नारायणले नरलाई अष्टाक्षर  महामंत्रको उपदेश गर्नु भएको थियो त्यसैले यो क्षेत्रमा  अष्टाक्षर  महामंत्रको अनुष्ठान गर्नु अत्यन्त ठुलो फल मानिन्छ । नर र नारायण भगवान विष्णुको पाँचौं अवतार मानिनु हुन्छ ।

==अवस्थिति ==
बद्रीनाथ मन्दिरको भौगोलिक स्थान ३०.७४° उत्तर अक्षांश र ७९.४४° पूर्व देशान्तरमा छ। यो ठाउँ भारतको उत्तराखण्ड राज्यको चमोली जिल्लामा रहेको छ, जुन उत्तरी भारतको हिमालयको उच्च पहाडी शृङ्खलाको क्षेत्रमा अवस्थित छ र यस मन्दिरको नामबाट वरपरको सहरलाई बद्रीनाथ पनि भनिन्छ। सहरको आधिकारिक नाम बद्रीनाथपुरी हो र यो प्रशासनिक रूपमा चमोली जिल्लाको जोशीमठ तहसीलमा रहेको नगर पञ्चायत हो।
भौगोलिक रूपमा, यो क्षेत्र गढवाल हिमालयको रूपमा चिनिन्छ र यस क्षेत्रको एक सुरम्य उपत्यकामा अवस्थित छ।  समुद्र स्तर माथि ३,१३३ मीटर (१०,२७९ फीट) को औसत उचाई छ । यो स्थान "महान हिमालय" वा "मध्य हिमालय" भनेर चिनिने हिमालयको दायरामा अवस्थित छ। यी पहाडी नदीहरू मध्ये एक अलकनन्दा नदी यस ठाउँबाट बग्छिन । यहाँ  अलकनन्दा र यसको सहायक नदी ऋषिगंगा नदीको पवित्र संग अवस्थित छ। 

==बद्रीनाथ मन्दिरका केहि रोचक तथ्यहरू ==
यो भव्य र ऐतिहासिक मन्दिर आदि शंकराचार्य द्वारा ७ औं शताब्दी ईस्वी मा निर्माण गरिएको थियो।
यो मन्दिर भारतको सबैभन्दा ठूलो ४ धाम मध्ये एक हो, यो मन्दिर भारतको उत्तराखण्ड राज्यको बद्रीनाथ नामक क्षेत्रमा अवस्थित छ।
यो मन्दिर करिब ५० फिट अग्लो छ जसको माथि एउटा सानो गुम्बज रहेको छ । यस मन्दिरको मुखौटा ढुङ्गाले बनेको छ जसमा धनुषाकार झ्यालहरू छन्।
यो भव्य मन्दिर वैष्णव सम्प्रदायका मानिसहरूले बनाएका भगवान विष्णुका १०८ वटा दिव्य मन्दिरहरू मध्ये एक हो।
हिमालय क्षेत्रमा अवस्थित यस मन्दिरलाई धेरै पटक खराब मौसमको सामना गर्नु पर्ने भएकाले यो मन्दिर वर्षको ६ महिना मात्र खुल्छ।
यो मन्दिर अग्लो स्थानमा रहेको मन्दिर मध्ये एक हो, यो मन्दिर अलकनंदा नदीको किनारमा रहेको गढवाल पहाडमा करिब ३,१३३ मिटरको उचाइमा अवस्थित छ।
यो मन्दिर भारतको सबैभन्दा धेरै भ्रमण गरिएका मन्दिरहरू मध्ये एक हो जुन प्रत्येक वर्ष १०६,०००००  भन्दा बढी मानिसहरूले भ्रमण गर्छन्।
अलकनंदा नदीको किनारमा स्थापित भगवान विष्णुको मूर्तिलाई १६ औं शताब्दीमा गढवालका राजाले उठाएर हालको बद्रीनाथ मन्दिरमा स्थापना गरेको विश्वास गरिन्छ।
१७ औं शताब्दीको आसपासमा आएको विपत्तिले बद्रीनाथ मन्दिरका धेरै ठूला भवनहरूलाई क्षति पुर्याएको थियो, त्यसपछि स्थानीय मानिसहरूले मन्दिरलाई पुनः मर्मत गरेका थिए।
सन् १८०३ मा हिमालयमा भीषण भूकम्प गएको थियो, जसका कारण यस मन्दिरलाई धेरै क्षति पुगेको थियो, त्यसपछि यस मन्दिरलाई जयपुरका राजाले पुनर्निर्माण गराएका  थिए।

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
==बाह्य लिङ्कहरू==
हिन्दी विकिपीडिया 
* [https://samanyagyan.com samanyagyan]
* [https://uttarakhandclub.com uttarakhandclub]
==यो पनि हेर्नुहोस्==